مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری گلستان یکی از مهمترین شاخصههای یک جامعه را توجه به امر کتاب و کتابخوانی آن ذکر کرد.
به گزارش خبرگزاری فارساز گرگان، «جامعهای که می‌خواهد آزاد و آگاه زندگی کند، حتما باید به پدیده کتاب با چشم دیگری بنگرد. در چنین جامعهای هرگاه وفاقی مبتنی بر رشد و توسعه بخواهد شکل بگیرد، باید کتاب به عنوان یک عنصر اصلی و تأثیرگذار در آن مطرح باشد و والاترین جایگاه را در همه نهادهای فردی و اجتماعی از آن خود سازد؛ به گونهای که هیچ کس، در هیچ کججا، هیچ عذری برای کتاب نخواندن نداشته باشد؛ زیرا کتاب یکی از راههای کسب دانایی، توانایی و موفقیت است و آدمی را در فهم و درک درست و تمیز راست از ناراست، مدد می‌رساند» بیان این نکات ظریف از دریچه نگاه علی نذیری مدیرکل اجتماعی و فرهنگی استانداری گلستان سبب شد تا باب گفتوگوی تفضیلی خبرنگار فارس در خصوص اهمیت کتاب باز شود.
فارس: نقش کتاب را در جامعه بشری چگونه ارزیابی میکنید؟
نذیری: کتاب، محصول تجربههای بشری، خلاقیتهای ذهنی و آموختههای درازمدت انسان است. نقش و سهم کتاب در انتقال دانش گاهی به مراتب بیشتر و فراتر از دیگر ابزار آموزشی است. پدید آوردن آثار علمی و فرهنگ مکتوب از توصیههای مهم اولیای دین است و به گسترش دانش کمک می‌کند و به عنوان یک میراث فرهنگی برای نسل های آینده ماندگار می‌شود. امام صادق (ع) به مفضّل بن عمر فرمودند: «دانش خود را بنویس و آن را در میان برادرانت منتشر ساز.»
توجّه اسلام به حفظ و گسترش میراث علمی، جایگاه والای دانش و کتاب را از دیدگاه این دین مبین نشان می‌دهد. از رسول گرامی اسلام (ص) روایت شده است که فرمود: «هرگاه که مؤمنی از دنیا برود و یک ورق از خود بر جای گذارد که در آن دانشی مکتوب است، همان برگه در روز قیامت، میان او و آتش، پوشش و مانعی خواهد بود.»
بی گمان، هیچ ذخیره و میراثی سودمندتر و با ارزشتر از کتاب نیست؛ چراکه کتاب، مایه آرامش روحی انسان است. حضرت علی (ع) فرمودند: «کسی که به کتابها تسلّی و آرامش بیابد، هرگز آرامش را از دست نخواهد داد.» کتاب همدمی است که اندوه را میزداید و مطالعه‌کننده را از تنهایی بیرون میآورد و به او حکمتهای جانپرور میآموزد.
کتاب در جامعه نقش مهم و موثری دارد. جامعه ای که می‌خواهد آزاد و آگاه زندگی کند، حتما باید به پدیده کتاب با چشم دیگری بنگرد. در چنین جامعهای هرگاه وفاقی مبتنی بر رشد و توسعه بخواهد شکل بگیرد، باید کتاب به عنوان یک عنصر اصلی و تأثیرگذار در آن مطرح باشد و والاترین جایگاه را در همه نهادهای فردی و اجتماعی از آن خود سازد؛ به گونهای که هیچ کس، در هیچ کجا، هیچ عذری برای کتاب نخواندن نداشته باشد زیرا کتاب یکی از راههای کسب دانایی، توانایی و موفقیت است و آدمی را در فهم و درک درست و تمیز راست از ناراست، مدد می‌رساند. در واقع، اعتلای فرهنگ کتابخوانی، پیریزی بنای توسعه فرهنگی جامعه تلقی می‌شود و در این جهاد مقدس، همگان از خرد و کلان باید شریک و سهیم باشند و برای این سازندگی رشد، توسعه و معنویتگرایی، از دل و جان مایه بگذارند.
فارس: علت فاصله گرفتن جامعه از کتاب خوانی چیست و خانواده چه نقشی در این زمینه میتواند داشته باشد؟
نذیری: یکی از مشکلات و کاستیهای جامعه ما گریز از کتاب و پایین بودن سطح فرهنگ مطالعه است. این نقیصه، ریشهها و علتهای مختلفی میتواند داشته باشد که شاید در رأس آنها «عدم احساس ضرورت» است. تا وقتی انسان در وضعیت «نیاز» قرار نگیرد، در پی رفع آن نخواهد افتاد. اگر در پاسخ شبهههای اعتقادی و پرسشهای سیاسی دربمانیم، یا در مجلس و محفلی که از موضوع خاصی صحبت به میان میآید، احساس کنیم در آن زمینه بیاطلاع هستیم و شرمسار شویم و احساس کنیم از چرخه زمان و گردونه پرشتاب مسایل علمی و فکری جامعه عقب ماندهایم، نسبت به خلأ و نیاز آگاه میشویم و این میتواند شوق به مطالعه و کتابخوانی را در ما تقویت کند.
برای ایجاد علاقه به کتاب و کتابخوانی، عوامل متعددی نقش دارند که نخستین آنها خانواده است. در واقع نقطه آغازین ایجاد عشق و علاقه به کتاب و کتابخوانی از خانواده آغاز می شود؛ زیرا طبق دیدگاه روانشناسان، شخصیت و هویت کودک در قدم اول در خانواده شکل میگیرد. به طور طبیعی والدین علاقهمند به کتاب فرزندانی دوستدار مطالعه خواهند داشت و عکس آن نیز صادق است.
تجربه نشان داده فرزندانی که در خانوادههای اهل دانش بزرگ میشوند، میزان مطالعه و گرایش به کتابخوانی در آنان نسبت به خانوادههایی که تمایلی به کتاب و مطالعه ندارند بسیار بیشتر است. اکثر علما و دانشمندان در خانوادههایی رشد کردهاند که والدین آنان اهل مطالعه و پژوهش بودهاند. زمانی که فرزندی میبیند کتابخانهای در خانه هست و پدر و مادر و همگی اعضای خانواده، ساعاتی را به مطالعه اختصاص میدهند، دیگر، حتی نیاز به گفتن اینکه «باید مطالعه کنی» وجود ندارد.
فارس: از دیدگاه جنابعالی میزان تاثیر گذاری کتاب در رشد فرهنگ جامعه چگونه است؟
نذیری:هیچ ملتی بدون توجه به امر کتاب و کتابخوانی به شاخص‌های توسعه دست نیافته، توسعه بدون بستر فرهنگی در هیچ جای دنیا به نتیجهای مطلوب منتهی نشده است. اهمیت نقش کتاب در توسعه فرهنگی تا بدانجاست که امروزه میزان زمانی را که هر ملتی به خواندن کتاب اختصاص می‌دهد با میزان توسعه آن کشور مقایسه می‌کنند. دستیابی به اهداف توسعه اجتماعی و فرهنگی ممکن نیست مگر به تحقق و لوازم آن؛ کتاب و کتابخوانی یکی از مهمترین لوازم هر توسعه پایداری است.
گسترش فرهنگ کتابخوانی هم اگر برای سایر جوامع و کشورها از مهمات باشد برای کشور و جامعه ما از ضرورت‌هاست، زیرا کتاب آسمانی ما با کلمه «اقرأ» شروع شده است و در این کتاب آسمانی 287 بار کلمه کتاب و 33 بار کلمه کتابت و 71 بار کلمه قرائت و مشتقات آنها ذکر شده است و یا به عبارت دیگر در مجموع 385 بار به صراحت از کتاب، خواندن و نوشتن سخن به میان آمده است؛ این مسئله عمق اهمیت و توجه قرآن کریم را به کتابخوانی و دانشافزایی به بهترین وجه بیان می‌کند.
حل این معادله بسیار ساده است که آیا تاثیرپذیری یک ملت و فرهنگ عقب‌مانده و بیاطلاع و بیسواد، از فرهنگ بیگانه محتملتر و پرهزینهتر است یا ملت و فرهنگی که اهل مطالعه و تحقیق و پژوهش است؟ بیتردید جامعهای که در آن فضای مطالعه، پژوهش و تحقیق، به لحاظ سختافزاری و نرمافزاری، به شکل مطلوب و بدون قید و بندهای دست و پاگیر فراهم باشد کمتر از فرهنگ و القائات بیگانه تاثیر میپذیرد تا جامعهای که از فرهنگ مطالعه و تحقیق دور است.
در تمامی زمینههای فرهنگی اینگونه است که وقتی دولتها و متولیان فرهنگ عمومی، حداقلها را برای جامعه در این حوزه فراهم کردند دیگر جامعه بویژه قشر حساس و پرانرژی و پرسشگر جوان، که کنجکاو و به دنبال دانستن بیشتر است، برای رفع نیاز طبیعی و فطری خود، چشم و تمایلات فکریاش، به طور مطلق و یکسویه، به بیرون از مرزها و بهرهمندی صرف از محصولات و تولیدات فرهنگی بیگانه نخواهد بود و در آنجایی هم که در برخی زمینهها نیاز به تبادل فرهنگی پیدا شد که بیتردید اینگونه خواهد بود، اولویت بر حفظ و ارتقای فرهنگ بومی و تبادل فرهنگی خواهد بود و نه مصرفکننده صرف تولیدات دیگران. طی این مسیر بسیار حساس و ظریف، تنها با انعطاف و تدبیر و مدیریت، و فراهم کردن زمینه لازم برای تالیف، انتشار کتاب و کتاب خوانی، ممکن خواهد شد.
به بیان سادهتر، اصل باید بر فراهم کردن بستر لازم و سیاستگذاری و نظارت بر امر کتاب، از طرف متولیان دولتی امر فرهنگ، و تحقیق و پژوهش و تولید از جانب مردم و بخش خصوصی غیردولتی باشد.
فارس: به نظر شما چگونه میتوان فرهنگ استفاده از کتاب را در جامعه ترویج و تقویت کرد؟
نذیری: برنامهریزی صحیح فرهنگی علاوه بر حفظ هویت عقیدتی و قومی عاملی است که منجر به ایستادگی در مقابل هجوم فرهنگ بیفرهنگی بیگانه شده و به حفظ فرهنگ خودی میانجامد. یکی از مهمترین راهبردها در یک برنامهریزی صحیح فرهنگی، رواج فرهنگ کتابخوانی و مطالعه است. رهبر معظم انقلاب در این باره میفرماید: «این باید یک سیره و سنت در بین مردم ما بشود که کتاب بخوانند و به بچه هایشان یاد بدهند.»
برای رسیدن به این هدف یعنی عادت به کتابخوانی و بسترسازی فرهنگی برای آن، یک برنامهریزی صحیح و منطقی لازم است که با ارائه راهکارها، فرهنگ کتابخوانی را در جامعه ایرانی عملی ساخت تا به تداوم این فرهنگ در جامعه بینجامد.
بالطبع یکی از راههای ترویج فرهنگ کتابخوانی، مردمی کردن و تامین منابع و ایجاد انگیزه در یکایک افراد جامعه است. مهمترین محورهایی که در راستای تحقق این سیاست فرهنگی و نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی باید مدنظر قرار گیرد، عبارتند از: حاکمیت ارزشها و مبانی اصیل اسلامی بر تمام فعالیتها و برنامهها، حمایت از نویسندگان و اهل قلم متعهد، تقویت و تعالی مبانی فکری و اعتقادی و ولایتپذیری، استفاده از توان فکری و اجرایی عموم جامعه خصوصاً شیعیان فرهیخته متعهد، مشارکت و استفاده از امکانات و مقدورات همه سازمانها به ویژه بسیج، تجمیع فعالیتهای کتاب و کتابخوانی در یک سازمان و اجرای یک رویه واحد و جلوگیری از اقدامات ناهماهنگ و پراکنده به منظور اعمال سیاستهای واحد و منسجم، تنوع و نوآوری و جذابیت در فعالیتهای کتابخوانی با رویکرد به نیازهای جوانان و نوجوانان، حمایت از ناشران و مولفان برای حمایت از تولید کتابهای مفید، ارزان قیمت و موثر، نظارت مداوم بر جریانات کتاب و کتابخوانی، استفاده از روش برنامههای تبلیغی، تشویقی، استفاده از ظرفیتهای موجود در سازمانهای مردمی نظیر سپاه و بسیج برای ترویج فرهنگ کتابخوانی، ایجاد، توسعه، تجهیز و اداره کتابخانهها با استفاده از امکانات و روشهای عملی برای ارتقای توانمندی فکری افراد جامعه از مهم ترین عوامل برای انجام این امر، ایجاد انگیزه و احساس نیاز به کتاب و کتابخوانی و ایجاد رفتاری به نام مطالعه میان مخاطبان در جامعه است.
برای ایجاد احساس نیاز و انگیزه باید از مرحله آگاهی گذر کرد. مرحله آگاهی میتواند به کمک وسایل ارتباط جمعی، بروشورها و تابلوی اعلانات و جلسات معرفی و نقد و... برای مخاطبان ایجاد شود.
