به پيشنهاد انجمن قلم ايران و تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي، روز چهاردهم تيرماه، به عنوان «روز قلم» در تقويم رسمي جمهوري اسلامي ايران به ثبت رسيده است. اين روز را، به همه قلم به دستانِ متعهد و دل‏سوز، که از قلم به نيکي استفاده و در راه کمال آدمي و انسان سازي کوشش مي‏کنند، تبريک مي‏گوييم که عرصه جولانِ قلم، نمايشگاه توان‏مندي‏هاي انديشمندان بوده است و امير بيان، حضرت علي عليه‏السلام در اين مورد مي‏فرمايد: «انديشه‏هاي دانشمندان، به بلنداي قدرت قلم‏هاشان است».

تاریخ نوشتار، حداکثر به بیست هزار سال پیش باز می‏گردد و با محدود ساختن به نظام‏های نوشتاری مدوّن، رقمی حدود شش هزار سال پیش را نشان می‏دهد. این ارقام و آمارها فقط تخمینی است از سوی کاوشگران علمی، در صورتی که بدون شک پیشرفتی از سوی جوامع گوناگون، بدون کمک خط و زبان امکان‏پذیر نبوده است.

از جمله موادی که برای نوشتن به کار می‏رفته سنگ، چوب، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، موم، ابریشم، پنبه و کاغذ را می‏توان نام برد. در طول تاریخ، نوشتن به دو صورت بوده است: یک دسته خطوطی را در برمی ‏گرفت که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن، چاقو و... نوشتاری، کنده‏ کاری می ‏شد. دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پر، قلم نی، قلم مو و... و با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتاری ترسیم می ‏گردید. گفتنی است نسخه‏ برداری از نوشته ‏ای بر سنگ یا فلز به‏ طور منطقی، در نهایت به اختراع چاپ انجامید.

نقش قلم در زندگی انسان 

يكى از مسائل مهم و ارزنده‏ اى كه هيچ ملتى ـ كه به حيات و بقاء و تكامل خويش علاقه‏ مند است ـ نمی ‏تواند از آن غفلت نمايد، مسئله نويسندگى است. زيرا نويسندگى هنرى است كه مادر بسيارى از هنرهاى ديگر محسوب می ‏شود. و از اين جهت كه فن و هنر است، نقش بسزايى در رشد و تعالى افراد و جوامع دارد و زمينه‏اى براى هنرهاى ديگر به شمار می ‏رود. به عنوان نمونه؛ تئاتر، سينما، و بسيارى از هنرهاى ديگر احتياج به نمايشنامه و سناريو دارد كه قبلاً بايد نوشته شود و اين كار به وسيله نويسندگان انجام مى‏گيرد.

يكى از مهم‏ترين رويدادهاى زندگى بشر، پيدايش خط بوده است؛ كه نيات و منويات ارزشمند و يا بی ‏ارزش بشر را ثبت نموده و براى آيندگان به يادگار گذاشته است.

قلم، سرچشمه تمدن‏هاى بشرى و منشأ پيشرفت و تكامل علوم، و بيدارى انديشه‏ ها و افكار و شكل گرفتن مذاهب، و منشأ هدايت و آگاهى بشر بوده است، بدان حد كه دوران زندگى بشر با پيدايش قلم (خط) به دوران «تاريخى» و دوران «ما قبل تاريخ» تقسيم می ‏شود. دوران تاريخ زندگى انسان از زمان اختراع خط آغاز مى‏شود؛ زمانى كه انسان توانست ماجراى زندگی ‏اش را بر صفحات نقش نمايد و سطورى بر صفحه كاغذ و شبيه آن به يادگار گذارَد.

قلم، حافظ علوم و معارف، پاسدار افكار انديشمندان، حلقه اتصال فكرى علما، و پل ارتباطى گذشته و آينده است، و حتى ارتباط آسمان و زمين نيز از طريق لوح و قلم حاصل شده است.

قلم، ابزارى است كه انسان‏هاى جدا از هم ـ از نظر زمان و مكان ـ را پيوند می ‏دهد؛ به طورى كه گويى همه متفكران اعصار گذشته را، كه در تمام نقاط زمين به سر می ‏برند، در يك كتابخانه عظيم، جمع می ‏بينيم.

قدرت قلم

بدون تردید پیشرفت‏ها، امتیازها و مزایای علمی، دینی، ادبی و فکری که جوامع پیشرفته کنونی از آن برخوردارند، مرهون کوشش و نگارش نویسندگان دیروز است و چشم‏ اندازهای امیدبخشی که در آیینه تصورات بشرِ فردا نقش می‏ بندد، به تلاش نویسندگان بشردوست امروز وابسته می‏ باشد. به قول ادیبی فرزانه: «نویسندگان توانا و متعهد گذشته، به منزله شهریاران مقتدری هستند که هم چنان از میان مقابر خویش بر ما سلطنت و حکمروایی دارند؛ زیرا قدرت قلمِ متکی بر حق و عدالت، از هر اسلحه‏ ای قوی‏تر و برنده ‏تر است».

حرمت قلم

«قلم‏» چونان «قلب‏» است که دائما خون تولید می‏کند و در شریان‏های آدمیان جاری می‏سازد . جامعه‏ای که در آن «اصحاب قلم‏» به فکر و اندیشه نپردازند و جانی تازه و دم بدم در کالبدش ندمند، جامعه‏ای است مرده و بی‏تحرک و «کتاب‏» چونان «نفس ناطقه‏» ی اجتماع است . جسم خالی از نفس، جسدی بیش نیست، چه این‏که اجتماع خالی از کتاب و «تراوشات قلم‏» مرده است و بی‏جان!

«قلم‏» ها، مسیر حرکت آدمیان در قوس صعود و نزول را ترسیم می‏کنند و فاصله‏ی مبدا تا مقصد را در حرکت اشتدادی یا تضعفی جوامع پر می‏سازند! آیه‏ی «ن، والقلم و ما یسطرون‏» که از جانب خدای حی داور نازل گشته، پیام عظمت و عزت اهل قلم است . کتاب حیات آدمیان با سطور اصحاب قلم رنگ می‏گیرد و مرقوم می‏شود .

مرکبی که از نوک قلم برسینه‏ی سپید کاغذ می‏چکد، راسم حرکت در راستای «کتاب مسطور» و «رق منشور» است . «کتاب‏» ها چونان آینه‏هایی هستند که در آن‏ها درون عالمان و فرهیختگان را می‏توان دید و از سطر سطر کتاب‏ها می‏توان راهی به سوی نور و حقیقت گشود . کتاب، چونان روزنه‏ای است که آدمی را با افق‏های دور آشنا می‏سازد و دیدگان انسان را به ساحت‏های گوناگون هستی می‏برد . مؤلفان با هرکلمه‏ای که می‏نگارند و با هرسطری که می‏نویسند، پنجره‏ای تازه می‏گشایند و چشم اندازی بدیع و نوین به آدمیان نشان می‏دهند .

آن‏چه از حکمت پیشینیان هم اینک در اختیار ماست، بردوش کتاب‏ها حمل شده و در لابه‏لای سطور و اوراق و مکتوبات اصحاب قلم محفوظ مانده است . کتاب ما را بربال قلم می‏نشاند و به جای جای تاریخ می‏برد . گذشته و حال و آینده با قلم به هم پیوند می‏خورند و در صحیفه‏ی مؤلفان و اصحاب کتب است که گذشتگان با ما و آیندگان پیوند برقرار می‏کنند و دست ما را می‏گیرند و تجربیاتشان را به ما ارزانی می‏دارند .

شیره‏ی جان اندیشمندان و فرزانگان از نوک قلم‏هایشان جاری می‏شود و در کام مخاطبان و خوانندگان ریخته می‏شود و آنان را جان و جلایی تازه می‏بخشد . نویسندگان وقتی قلم بر کاغذ می‏کشند، گویا اشک می‏ریزند و با آب دیدگان سطور کتاب جان خویش را می‏نگارند . امید که حرمت قلم را پاس داریم و آن را به ناحق برکاغذ ندوانیم!

امتیازات قلم

«قلم» سه امتیاز دارد که در «بیان» آن‏ها را نمی ‏بینیم:

1. باقی بودن:

سخن فرار می‏کند و نوشته باقی است. امیر مؤمنان علی علیه ‏السلام در سخن جالبی می‏فرماید: «دانش را با نوشتن در بند کنید» تا باقی بماند و از کفتان نرود.

2. دقیق بودن:

بیان و سخن معمولاً دقیق نیست. اگر قرار بود کتابی که هزار سال پیش نوشته شده، زبانی به ما می ‏رسید و در جایی نوشته نمی‏ شد، هیچ گاه به طور دقیق به ما نمی‏ رسید و در واقع ما کتاب دیگری را پیش روی خود می ‏دیدیم.

3. عمیق بودن:

مطالب نوشته عمیق و فکرشده است؛ در حالی که به طور معمول سخنان، بدون تأمل گفته می‏شود و کم محتواست. نویسندگان گاه یک ساعت فکر می‏کنند و یک خط می‏ نویسند، ولی در سخن نمی‏توان آن دقت را رعایت کرد.

علامه طبرسی رحمه ‏الله در این مورد می‏نویسد:«بیان دو گونه است: بیان زبان و بیان قلم. بیان زبان، با گذشت زمان کهنه می‏شود و از بین می ‏رود، ولی بیان قلم تا ابد باقی است».

قلم و روایات

پیامبر اعظم صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله می فرمایند: «قلم، نعمت بزرگی از طرف پروردگار است و اگر قلم نبود، ملک و دین استوار نمی ‏شد و زندگیِ شایسته برقرار نمی‏گردید».

و در جای دیگر می فرمایند : «هر کس از من حدیثی یا مطلب علمی را بنویسد، تا وقتی آن نوشته باقی باشد، برای او حسنه می‏نویسند.»

امام علی علیه ‏السلام می فرمایند:«عقل نویسنده در قلم اوست».

و در جای دیگر می فرمایند :«عقل‏های صاحبان فضیلت در نوک قلم‏های آنان است».